مدیریت استعداد در حوزه نداریم | از طرح های نوآورانه طلاب نخبه حمایت می کنیم

اشاره: چند سالی است که بحث نخبه گرایی و توجه به نخبگان در کشور بسیار شنیده می شود و اهمیت آن نیز برای جامعه روشن شده است، زیرا نخبگان برگزیدگان یک جامعه هستند که از نظر قابلیت ‌ها یا توانایی ‌ها برتر از بقیه جامعه دانسته می‌ شوند و جامعه تمام پیشرفت های امروزی خود را مدیون نخبگان است؛ گرچه شاید برخی مسؤولان اعتقادی به استفاده از نخبگان جوان در عرصه مدیریت میانی نداشته باشند یا آن گونه که شایسته است به این موضوع اهمیت نمی دهند.

در این میان آنچه که اهمیت دارد توجه به نخبگان حوزوی است که نسبت به سایر نخبگان از مظلومیت بیشتری برخوردار هستند زیرا در جامعه ذهن هر فردی پس از شنیدن واژه نخبه به سمت نخبگان دانشگاهی می رود و در این میان کمتر کسی به یاد نخبگان حوزوی است و حتی شاید جامعه تصوری از نخبه حوزوی نیز نداشته باشد و دلیل آن هم عدم آشنایی عموم مردم با مباحث حوزوی است.

رهبر معظم انقلاب بارها در دیدار با مسؤولان حوزوی و طلاب بر اهمیت دادن و استفاده از طلاب نخبه در تصمیم گیری ها تأکید کرده اند به عنوان مثال در دیدار با جعی از طلاب نخبه حوزوی در 13 آذرماه سال 1374 با مقایسه حوزه علمیه امروز با گذشته و بیان برخی از عیب ها می گویند«عیب دوم که احتمال می دهم این عیب هم مخصوصِ ما باشد و در گذشته نبوده است، این است که از موجودی انسانی کنونی حوزه، استفاده‌ی بهینه نمی شود. همین حالا در همین حوزه‌ی علمیه‌ی قم، هزاران استعداد برجسته و طلاّب فاضل و جوانان خوب وجود دارد که اگر اندکی به آنان توجّه شود و در جای خود قرار گیرند و کار بایسته‌ای از آنان خواسته شود و از تضییع وقتشان به زواید، جلوگیری شود، هر کدامشان خواهند توانست بخشی از این خلأ را پر کنند».

ایشان در دیدار اخیر خود با اعضای شورای عالی حوزه های علمیه بازهم بر توجه به نخبگان حوزوی تأکیده کرد و بیان می کنند« در بخشهای گوناگون کشور، بعضاً کارهای بزرگ و ابتکارات شگفت‌انگیزی به دست جوانان انجام می شود و در بخش حوزه و طلبگی نیز یقیناً چنین استعدادهایی وجود دارند که باید شناسایی و در حلقه‌های فکری به کار گرفته شوند و از آنها مسئولیت خواسته شود.»

برای پاسخ دادن به مطالبات رهبر معظم انقلاب در زمینه توجه به نخبگان حوزوی، مراکزی در حوزه های علمیه تشکیل شده که دفتر جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه های علمیه از آن موارد است.

سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، جهت معرفی این دفتر، با حجت الاسلام فولادی مدیر کل دفتر حمایت از جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه‌های علمیه گفت و گویی انجام داده است که تقدیم خوانندگان خبرگزاری رسا می شود.

رسا ـ دفتر جامعه نخبگانی مرکز خدمات با چه اهدافی و در چه زمانی کار خود را آغاز کرده است؟

ایام الله دهه فجر را خدمت همه تبریک عرض می کنم و از خبرگزاری رسا نیز به جهت معرفی دفتر نخبگانی مرکز خدمات حوزه های عملیه تشکر می کنم.

البته پیش از هرکاری لازم می دانم در زمینه ضرورت شکل گیری دفتر نخبگانی مرکز خدمات حوزه های علمیه همچنین اهمیت نخبگان حوزوی توضیحاتی را بیان کنم.

چنانچه در علم مدیریت گفته می شود، مهم ترین بخش هر سیستم و نهادی را منابع انسانی تشکیل می دهد اما باید بررسی شود مهم ترین بخش منابع انسانی کدام است؟ ما می گوییم جامعه نخبگان است در نتیجه مهم ترین بخش هر سازمان، نهاد و هر کشور جامعه نخبگانی است و از سوی دیگر حوزه علمیه راهبردی ترین بخش انقلاب اسلامی است و به گفته رهبر معظم انقلاب حوزه علمیه مادر انقلاب اسلامی است.

بنابر آنچه گفته شد، مهم ترین بخش هر سازمان نخبگان هستند، از سوی دیگر حوزه علمیه مهم ترین بخش انقلاب اسلامی است در نتیجه مهم ترین بخش انقلاب اسلامی، نخبگان حوزه علمیه هستند و به همین دلیل رهبر معظم انقلاب از سال 68 که به رهبری رسیده اند تا دیدار اخیر خود با شورای عالی حوزه های علمیه بیش از 15 بار از مسؤولان حوزه علمیه پیگری مسائل نخبگان و اهمیت دادن به آنها را مطالبه کرده اند.

همچین ایشان در دیدار دیگری با اعضای شورای عالی حوزه های علمیه، هفت مطالبه را بیان می کنند که یک مورد آن بحث نخبگان و استعدادهای برتراست؛ رهبر معظم انقلاب در زمینه نخبگان حوزوی تعابیر بلندی دارند همانند این که «مغزهایی در حوزه علمیه قم وجود دارد که اگر هر کدام در مراکز تحقیقاتی دنیا در رشته خودشان تربیت شده بودند الان مانند خورشیدی می درخشیدند اما چونین مغزهایی در حوزه علمیه ما انسان های معمولی هستند و این از مصیبت های ما است».

رهبر معظم انقلاب در جای دیگری می فرمایند «بروید نخبگان را در حوزه علمیه شناسایی کنید، طبقه بندی کنید و حسابی هم باید به اینها برسید و اگر نرسید ازدست شما خواهند رفت؛ حوزه را نخبگان بالا می برند تألیفات برای نخبگان است دیگران با نخبگان بالا می روند لذا تربیت نخبگان مانند سردار تربیت کردن است»

رهبر معظم انقلاب در سال 83 دستور تشکیل نهادی برای پیگیری مسائل نخبگان دانشگاهی را صادر می کنند که بنیاد ملی نخبگان با آن عظمت شکل می گیرد اما مطالبه ایشان در زمینه پیگیری مسائل نخبگان حوزوی از سال 68 است و تلاش های فراوانی نیز در این زمینه صورت می گیرد اما به دلیل برخی مشکلات و مسائل آن گونه که باید فعالیتی صورت نمی گیرد.

دفتر جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه های علمیه یک اداره کل مستقل، زیر نظر رییس مرکز خدمات حوزه های علمیه فعالیت می کند و مأموریت آن تحقق بند 2 از چشم انداز مرکز خدمات حوزه های علمیه است.

مرکز خدمات با حضور رییس جدید، تحولاتی را در چشم انداز و مأموریت خود ایجاد و یک کلان پروژه را تحت عنوان هدفمندی خدمات برای خود تعریف کرد که به بیان ساده باید خدمات ویژه تری به افراد ویژه تر داد و کسانی که در راستای تحقق مأموریت های حوزه های علمیه فعال تر هستند، ما به عنوان مرکز خدمات، از آنها پشتیبانی و از تحقق آن مأموریت به صورت ویژه تر حمایت کنیم و این که همه طلبه هستند و همه طلاب علی السویه حمایت شوند کنار رود.

مرکز خدمات حوزه های علمیه سه چشم انداز برای خود بیان کرده است که بند 2 عبارت از «حامی اصلی جامعه نخبگان حوزه های علمیه در راستای تحقق مأموریت» است؛ واحد ما با هدف تحقق این چشم انداز شکل گرفته و از سال 96 چند بخش را به صورت جدی مورد حمایت قرار داده ایم و در هفت استان  قم، تهران، اصفهان، خراسان،خوزستان، اذربایجان شرقی و فارس دارای دفتر نمایندگی است.

فعالیت های دفتر جامعه نخبگانی براساس خدمات موجود مرکز خدمات، برای اعضای جامعه نخبگانی تسهیل گری، افزایش و اولویت دهی نسبت به سایر طلاب برای دسترسی به خدمات است یعنی اگر خدمت وام وجود دارد ما وام را نسبت به طلاب جامعه نخبگانی افزاش دهیم، تسهیل دهی کنیم و اولویت دهی داشته باشیم و از طرفی متناسب با نیازهایی که دارند و در واقع لوازمی که برای تحقق اهداف نیاز دارند یک سری خدمات را تأسیس کنیم.

رسا ـ دفتر جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه های علمیه برای شناسایی نخبگان از چه شیوه ای استفاده می کند و تاکنون نیز چه تعداد نخبه حوزوی را شناسایی کرده است؟

اعضای جامعه نخبگانی دارای چند دسته هستند، 1. نخبگان2. استعدادهای برتر3. فضلا 4. ممتازین و 5. اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه؛ که هرکدام از آنها دارای یک مرجع شناسایی هستند و مرکز خدمات حوزه های علمیه مرجع شناسایی اعضای جامعه نخبگانی به شمار نمی رود بلکه ما مرجع حمایتی هستیم.

استعدادهای برتر و نخبگان را مرکز امور نخبگان و استعدادهای برتر حوزه علمیه قم و خراسان همچنین واحد نخبگانی المصطفی و حوزه علمیه خواهران معرفی می کنند که تاکنون نزدیک به هزار و 900 نفر معرفی شده اند؛ فضلا نیز از سوی اساتید ویژه درس خارجی که شورای نخبگانی معرفی کرده است به این دفتر معرفی می شوند که این اساتید، برترین شاگردان و آینده دار ترین افراد تحت آموزش و تربیت خود را به ما معرفی می کنند که تاکنون 175 نفر معرفی شده اند و اساتید سطوح عالی و ممتازین را نیز حوزه های علمیه، قم، خراسان و اصفهان به مراکز معرفی می کنند.

رسا ـ آیا با وجود مرکز امور نخبگان و استعدادهای برتر حوزه های علمیه ایجاد دفتر نخبگانی مرکز خدمات، موازی کاری نیست؟

ما به حیث سازمانی دو مرکز مستقل هستیم و هیچ کدام زیر مجموعه دیگر نیستیم اما به حیث مأموریتی، دفتر جامعه نخبگانی مرکز خدمات و مرکز امور نخبگان و استعدادهای برتر حوزه علمیه همچنین مراکز نخبگانی سایر نهادهای حوزوی مکمل یکدیگر هستند یعنی در واقع تداخل مأموریتی نداریم؛ مأموریت مراکز نخبگانی حوزه علمیه بحث شناسایی و پیگیری در جهت رشد علمی و اخلاقی نخبگان است و مأموریت دفتر نخبگانی مرکز خدمات بحث حمایتی است و خدمات معیشتی، عاطفی و هویتی برای نخبگان ارائه می دهد.

دفتر نخبگانی مرکز خدمات در واقع حلقه مفقوده بحث نخبگان در حوزه علمیه به شمار می رود زیرا یکی از دلایل پیگیری نکردن امور نخبگان، عدم جامعیت داشتن متصدی بررسی امور نخبگان حوزوی بوده است به گونه ای که این مرکز بتواند تمامی مراکز حوزوی را پوشش دهد؛ دلیل دیگر که باعث می شود فعالیت های نخبگانی در حوزه صورت نگیرد این بود که پس از مرحله شناسایی حمایت جدی وجود نداشت یعنی شناسایی می شدند اما سازوکار حمایتی وجود نداشت.

 براساس همین نگاه، مر کز خدمات تنها مرکزی است که طلاب تمامی حوزه های علمیه را پوشش می دهد که ویژگی منحصر به فردی است از سوی دیگر برای جلوگیری از دوباره کاری، مرکز خدمات وارد شناسایی نشد زیرا سایر مراکز آنها را شناسایی کرده بودند و مرکز خدمات به بحث حمایتی پرداخت تا حلقه مفقوده را برطرف کند و پس از این حرکت در مرکز خدمات، بحث نخبگان در حوزه علمیه انرژی مضاعفی گرفت به گونه ای که امروزه تمامی بخش های حوزه دارای واحد نخبگانی هستند.

رسا ـ دفترجامعه نخبگانی مرکز خدمات چه خدماتی در اختیار نخبگان حوزه علمیه قرار می دهد؟

برای نخبگانی که از سوی مجموعه های مربوطه به دفتر نخبگانی مرکز خدمات حوزه علمیه معرفی می شوند خدماتی تعریف شده است؛ بن مقرری ماهیانه برای استعدادهای برتر، وام ها و تسهیلات ویژه که تاکنون بیش از 800  نفر از این تسهیلات بهره مند شده اند، همچنین برگزاری اردوهای خانوادگی که تاکنون 15 اردو برگزار شده است.

خانواده های نخبگانی حوزه از مظلومیت مضاعفی بهره می برند زیرا طلاب به صورت کلی در میان خانواده کمتر حضور دارند اما نخبگان حوزوی به دلیل این که زمان بیشتری را به دلیل پرداختن به مباحث علمی و پژوهشی خارج از خانه هستند خانواده های آنها مظلومیتشان بیشتر است به همین دلیل بحث برگزاری اردوها به صورت جدی تر پیگیری شده است.

طرحی که بسیار تأثیر گذار بود، بحث دیدار با خانواده ها و تکریم نخبگان حوزوی بود که بیش از 700 دیدار در بیش از 15 استان کشور صورت گرفته که علاوه بر آشنایی با مشکلات آنها و پیگیری مطالبات، موجب گردید آن نخبه در خانواده خود عزت پیدا کند.

امروزه نخبگان دانشگاهی در فضای اجتماعی جایگاه خود را پیدا کرده اند اما در حوزه علمیه برای جامعه روشن نیست فردی که در 24 سالگی در حال تدریس کفایه است یعنی چه؟ زیرا اجتماع نمی تواند متوجه شود که کفایه چیست بنابراین نخبگان حوزوی حتی در خانواده خود ممکن است دارای جایگاه اجتماعی نباشند.

به صورت کلی خدمات ما معیشتی است و فعالیت های آموزشی و پژوهشی در حوزه اختیارات ما نیست اما طرحی را در حال بررسی داریم که بتوانیم از مراکز فعال در زمینه آموزش و پژوهش جامعه نخبگانی حمایت هایی داشته باشیم.

رسا ـ مهم ترین مشکلات جامعه نخبگانی به غیر از موارد معیشتی چیست؟

از معضلات جامعه نجبگانی حوزوی این است که نمی توانند مقالات یا کتاب های خود را که با زحمات فراوانی تدوین کرده اند به واسطه هزینه های چاپ، منتشر کنند بنابراین ما در سال جاری از صد اثر حمایت خواهیم کرد و این خدمت از جمله خدمات تأسیسی که در اول بحث به آن اشاره کردم به شمار می رود.

مهم ترین مشکلی که کل حوزه علمیه با آن مواجه است کج تابی در فهم مأموریت است یعنی استعدادهای به شدت عالی و دارای درجه بالا با انگیزه های فراوان در حوزه علمیه وجود دارند اما گرفتار سرگشتگی هستند، انسان هایی که قدرت دارند اما نمی دانند باید چه کاری انجام دهند؛ چنین موردی را هم در فضای عمومی حوزه و هم در فضای نخبگانی مشاهده می کنیم.

وجه مثبتی که در فضای دانشگاهی مشاهده می شود البته در فضای فنی و مهندسی نه علوم انسانی که به ما نزدیک تر هستند، این است که به دلیل روشن بودن، مأنوس بودن و همخوان بودن با زبان روز دنیا، تمامی مسائلش روشن است و فرد می تواند آن را رشد دهد اما در حوزه علمیه در زمینه شناخت مسائل، نحوه ورد به حل مسائل و شیوه های حل مسائل فهم مناسبی وجود ندارد زیرا مسائل حوزوی از مسائلی است که واسطه می خورد تا به عینیت رسند و از جنس مسائل فرهنگی به شمار می رود بنابراین پیچیدگی آن بیشتر از مسائل مهندسی است.

به صورت کلی جایی در حوزه علمیه نداریم که مسائل را منقح کند و چنین موردی مشکل بسیار بزرگی است و به دلیل این که مسائل را نمی شناسیم و نمی دانیم، نظام پژوهش و آموزش ما نیز دچار اختلال می شود یعنی استعدادهای ویژه ما دچار سرگشتگی می شوند زیرا نمی دانند مشکلات چیست و هر فردی به فهم و گمان خودش یک مورد را مسأله فرض کرده و براساس آن به جلو می رود.

باید بر روی نخبگان تمرکز کرد اما نه با شیوه ای که امروزه صورت می گیرد؛ به عبارت دیگر شیوه شناسایی، حمایت و شبکه سازی نخبگان باید متحول شود و این گونه  نمی توانیم از ظرفیت نخبگان استفاده کنیم یعنی ما در حوزه علمیه مدیریت استعداد نداریم یعنی هرفردی، هر رشته ای که دلش می خواهد می رود و هر زمانی که خواست از حوزه می ورد و زمانی که از حوزه خارج می شود، مشخص نیست به چه کارهایی می پردازد.

حوزه علمیه نمی نگردد مسائل امروزی چیست؟ افراد مورد نیاز برای تربیت کدام اند؟ و پس از رشد نیز چگونه به کارگیری شوند، در نتیجه گرفتار هرز رفتگی انرژی و استعدادهای فوق العاده می شویم؛ البته دانشگاه از این جهت مقداری جلوتر است که آن هم چنانچه گفته شد به واسطه تفاوت در مسأله ها است.

فقدان دیگری که در حوزه علمیه احساس می شود و بنا داریم به کمک سایر مراکز این خلأ را پر کنیم بحث حمایت از طرح های نوآورانه است زیرا طلاب، به ویژه طلاب و اساتید جوان به واسطه خلاقیت و ذوق مناسب طرح های نوآورانه فراوانی در ذهن دارند اما مرکزی که به سخنان آنها گوش دهد یا این که آن طرح را عملیاتی یا حمایت کند، وجود ندارد بنابراین برنامه های لازم انجام گرفته تا بتوانیم از طرح های نوآورانه طلاب نخبه حمایت کنیم که از سال جاری آغاز می شود و سال آینده به صورت جدی پیگیری خواهد شد و تلاش می کنیم بیش از 20 طرح و ایده را مورد حمایت قرار دهیم.

بنا داریم از سال آینده از همان آغاز ورود، استعدادهای درخشانی که وارد حوزه علمیه می شوند را به کمک مراکز شناسایی و مورد حمایت قرار دهیم به عنوان مثال فردی از دانشگاه برتر، دارای رتبه مناسب و رشته خوب یا به طور کلی با عقبه ای مناسب وارد حوزه علمیه می شود باید با شخصی که هیچ ویژگی ندارد متفاوت باشد.

رسا ـ فعالیت های انجام شده چه تأثیری در پیشرفت جامعه نخبگانی حوزه علمیه داشته است؟

در ارزیابی هایی که صورت گرفته وضعیت جامعه نخبگانی در زمان فعالیت دفتر نخبگانی مرکز خدمات نسبت به پیش از تشکیل، بهتر بوده است؛ مهم ترین نکته در این زمینه ایجاد انگیزه در میان نخبگان است زیرا نخبگان می دانند یک تیم جوان که اکثر آنها نیز خودشان از نخبگان حوزوی به شمار می روند، پیگیر کارهای آنها هستند.

بسیاری از نخبگان در دیدارها بیان کرده اند قصد رفتن از حوزه علمیه را داشته اند اما فعالیت های صورت گرفته موجب شده از رفتن منصرف شوند و نخبه ای که تمام مراحل برای رفتن به یکی از دستگاه های دولتی گذارنده بود، پرونده اش را مقابل ما پاره کرد.

رسا ـ آیا دفتر جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه ارتباطی با بنیاد ملی نخبگان دارد؟

ما هیچ گونه ارتباطی با بنیاد ملی نخبگان نداریم و می توان گفت در برخی موارد حمایت هایی که از نخبگان انجام می دهیم از بنیاد ملی نخبگان جلوتر هستیم؛ البته بنیاد ملی نخبگان امروزه به صورت یکپارچه خدمت رسانی نمی کند و متناسب با هر شناسایی که دارد خدماتی در اختیار مخاطب خود قرار می دهد؛ به عنوان مثال شخصی که دارای رتبه برتر دانشگاه است یک نوع حمایت و از شخصی که دارای مقاله علمی است یک نوع حمایت انجام می دهد و فقط شامل دو سطح نخبگان و استعدادهای برتر نمی شود.

به صورت کلی تاکنون تعامل رسمی میان بنیاد ملی نخبگان و دفتر جامعه نخبگانی حوزه علمیه وجود نداشته، گرچه پیگیری هایی در این زمینه صورت گرفته است./1324/ج